Aanloopdag over het Basisinkomen, bij Omslag op zaterdag 21 april 2012

Michiel van Hasselt benadrukte dat het bij een basisinkomen gaat om bestaanszekerheid voor iedereen. En (dus) om een fundamenteel mensenrecht. Een basisinkomen is een vast (maand-)inkomen, dat de overheid aan iedere burger verstrekt of garandeert zonder daar voorwaarden bij te stellen. Het heet basisinkomen omdat het net genoeg is om van rond te komen. Wie een hoger inkomen wil blijft aangewezen op andere bronnen zoals inkomsten uit arbeid.
Vervolgens gaf Van Hasselt een schets van de ontwikkeling van de ideeën rond een basisinkomen in Nederland. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd de verzorgingsstaat in Nederland zo'n beetje als 'af' beschouwd. In 1985 kwam de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), met een advies tot de introductie van een gedeeltelijk basisinkomen ('Waarborgen voor zekerheid'). Dat advies, bedoeld als een 'sluitstuk' van de verzorgingsstaat, werd door de regering niet overgenomen.

Rond 1987 kreeg West-Europa te maken met een werkloosheidsgolf. Er werd gezocht naar een instrument voor de verdeling van de (schaarse) arbeid. In 1987 werd de Werkplaats Basisinkomen opgericht door betrokkenen bij de Voedingsbond FNV, het CNV en de PPR. Met begeleiding van wetenschappers werd een concept ontwikkeld voor een basisinkomen. De kring van belangstellenden groeide en leidde in 1991 tot de oprichting van de Vereniging Basisinkomen. Belangstelling kwam enerzijds uit kringen van mensen in de bijstand; daarnaast was er een duidelijke interesse vanuit de (progressieve) politiek en vanuit levensbeschouwelijke organisaties.
Naarmate de structurele werkloosheid in de jaren '90 weer afnam, luwden ook de discussies over (de noodzaak van) een basisinkomen. Als onderdeel van het streven naar een duurzame en menswaardige samenleving, kwamen er meer contacten met de milieubeweging en met groepen die zich bezighouden met het bezit van grond. GroenLinks nam een eigen variant van het basisinkomen (een 'voetinkomen') op in haar verkiezingsprogramma 1998-2002. Daarna werd het ook vanuit die hoek stil. 'De Groenen' is nog de enige politieke partij in Nederland die een onvoorwaardelijk basisinkomen voorstaat. Bij een minderheid binnen GroenLinks is er nog wel belangstelling.
Met de doorvoering van een steeds strengere - en bureaucratischer - bijstandswetgeving, en onder invloed van acties tegen de sollicitatieplicht door actieve 'baanlozen' (werken om de inhoud en niet primair voor geld), kwam er in sommige gemeenten meer ruimte voor 'erkend' vrijwilligerswerk en vrijstelling van de sollicitatieplicht. De laatste jaren worden de voorwaarden om voor een minimum-uitkering in aanmerking te komen echter weer steeds stringenter; de uitvoering van de wetgeving in de praktijk kan van gemeente tot gemeente verschillen.

Vereniging Basisinkomen (VBI) werkt samen binnen het Basic Income Earth Network (BIEN), voor onderlinge uitwisseling en ondersteuning. Belangrijke Europese bondgenoten zijn vooral te vinden in België, Duitsland en Zwitserland. Binnen het Europese Parlement zijn het alleen de Grünen die voor een onvoorwaardelijk basisinkomen gaan.

Meer over de geschiedenis van Vereniging Basisinkomen, vanaf 1991 >>>

Na deze introductie draaiden we een lang fragment uit een Duits/Zwitserse film over het basisinkomen (uit 2008), die onlangs werd voorzien van een Nederlandse ondertiteling.

Bekijk hier de film (ook het transcript) >>>

Heel veel aspecten van het basisinkomen komen in deze film langs: vooroordelen, voordelen, berekeningen en - vooral - de filosofische en psychologische aspecten die fundamentele gesprekken over het basisinkomen vaak zo in de weg zitten. Er zijn verschillende modellen voor een basisinkomen, het Basisinkomen-netwerk hanteert als definitie 'een basisinkomen is een inkomen, dat onvoorwaardelijk voor ieder lid van een politieke gemeenschap geldt en steunt op vier criteria: bestaanszekerheid, maatschappelijke participatie mogelijk maken; het is een persoonlijk recht zonder voorwaarden of toetsen, en is geen sprake van arbeidsdwang.

Conclusie uit de film: een basisinkomen is geen kwestie van onbetaalbaarheid, het heeft vooral te maken met mensbeelden (is de mens van nature 'goed' of 'slecht'?), een sterk verankerd arbeidsethos ('wie niet werkt zal niet eten), vertrouwen ('wie gaat er dan nog werken, en wie doet de rotklussen?), en het kunnen omgaan met persoonlijke vrijheid ('ik zou het wel willen en kunnen, maar de meeste anderen vast niet').

Na de pauze volgde een levendig kringgesprek, waaruit hieronder enkele fragmenten:

- Wat een geweldige film! Er worden zoveel vragen waarmee ik zat, beantwoord.

- Ik heb nu een bijstandsuitkering, en daar schaam ik me eerlijk gezegd voor. Een ander: sinds ik AOW heb voel ik me niet meer schulding, maar echt bevrijd - gelijkwaardig aan anderen.
Reactie: een basisinkomen is een recht dat gelijk is voor iedereen (net zoals de AOW); niemand hoeft zich schuldig of 'een profiteur' te voelen; en je hoeft je tegenover niemand te verantwoorden.

- Zijn er al ervaringen met het basisinkomen, en zo ja hoe pakken die uit?
Reactie: nauwelijks. Ooit zijn er plannen geweest voor een basisinkomen-experiment in Dordrecht; dat ging uiteindelijk niet door omdat het in strijd was met de gelijkheidsbeginselen van de sociale wet- en regelgeving in Nederland. Een gemiste kans.  Wel kennen we hier de VUT-ters en de meesten van hen bleven ook na hun pre-pensioen actief tot zeer actief. Ook in andere landen zijn nauwelijks ervaringen. In België is een loterij ('Win for Life'), waarbij de hoofdprijs bestaat uit een basisinkomen van 2000 euro per maand gedurende de rest van je leven. Heel veel winnaars bleken gewoon te blijven werken, en/of ze maakten andere keuzes: meer vanuit wat ze zelf écht wilden. Zwitserland denkt serieus na over een brede maatschappelijke discussie over een basisinkomen; in Ierland verscheen in 2002 een Green Paper (discussiestuk). In Brazilië loopt een zeer succesvol experiment met een klein basisinkomen (Bolsa Familia), evenals in Namibië. En het 'oliefonds' in Alaska keert dividend uit aan alle ingezetenen. Daarnaast is er team van onderzoekers die met elkaar samenwerken, waaronder de Belgische professor Philippe van Parijs (Univ. Leuven); de Brit Guy Standing ('precariaat'. Univ. Bath), en de Duitse antroposoof Götz W. Werner.

- Hoe zou een basisinkomen in Nederland gefinancierd kunnen worden?
Reactie: Nederland telt ongeveer een miljoen mensen zonder redelijk inkomen. Er is een uitgebreid (en duur) bureaucratisch apparaat om hen te 'begeleiden' naar betaald werk. Vaak zonder succes. De betrokkenen voelen zich vaak gemangeld in de ambtelijke molens, en er komen steeds meer beperkingen, voorwaarden en eisen als je voor een uitkering in aanmerking wilt (blijven) komen.

Berekeningen van de VBI tonen aan dat invoering van een basisinkomen voor iedereen in Nederland, een bedrag van 17 miljard extra zou kosten, afkomstig uit de collectieve overheidsinkomsten van in totaal 300 miljard. Forse besparingen zijn mogelijk door het wegvallen van een flink stuk bureaucratie. Extra financiering zou kunnen komen uit bijvoorbeeld ecologische belastingen, grondbelasting, consumptieheffing of een 'Alaska-model' voor het Nederlandse aardgas.
VBI probeert aansluiting te zoeken bij de ontwikkelingen in Duitsland en Zwitserland.

We besloten de middag met een rondje over de vraag: 'waar zouden bondgenoten gevonden kunnen worden?' Enkele suggesties: Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie (DSE), de vakbonden, de anti-armoedebeweging, Transition Towns, Stichting Grondvest, kringen rond de plannen voor een UNO-basiskomen van wijlen Pieter Kooistra, Sociocratisch Centrum, 'Eigen Kracht'-centrales, diaconieën, anarchistische en radicale (actie)groepen, de Vrije Bond, Omslag...

Een van de deelnemers aan de dag heeft mogelijk belangstelling om deel te nemen in een werkgroep van de Verenging Basisinkomen.

Wie meer wil weten over de Vereniging Basisinkomen, lid wil worden, of actief in een werkgroep kan contact opnemen via de website van de vereniging. Bij de VBI zijn ook brochures en de film over het basisinkomen verkrijgbaar. Er verschijnt een papieren tijdschrift en voor het actuele nieuws kun je je abonneren op de elektronische nieuwsbrief. Bestuursleden van de vereniging kunnen worden uitgenodigd voor een algemene presentatie, lezing of deelname aan fora en discussies.

Michiel van Hasselt publiceerde onlangs een nieuw boek, waarin hij ook ruim aandacht geeft aan een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen. Hij refereerde regelmatig aan dit boek.

Om 17:15 uur besloten we deze volle en informatieve Aanloopdag. Als dank voor zijn inbreng ontving Michiel van Hasselt van Omslag het boekje 'De (verdwenen) Rechten van de Mens', van Marten Toonder en een exemplaar van de film 'The Economics of Happiness'.

Na afloop van het plenaire gedeelte werd er nog flink nagepraat. De dag bleek behoorlijk veel indruk te hebben gemaakt en maakte de tongen los.

Negen deelnemers bleven nog een hapje mee-eten. Samen gingen ze de keuken in om een lekkere biologisch-vegetarische warme maaltijd te bereiden. Die stond al binnen drie kwartier op tafel. Ook onder het eten gingen de gesprekken over het basisinkomen door. Na de afwas en een afrondend rondje koffie, vertrok de laatste deelnemer rond 21:15 uur.

Het was een zeer geslaagde dag. Omslag bezint zich op een vervolg van deze dag. Als we zover zijn, leest u dat in
ZOZ - tijdschrift voor doen-denkers.