Verslag Aanloopdag Filosofie van de Eenvoud op zaterdag 21 maart 2015

Zo'n 25 mensen waren op 21 maart naar Eindhoven afgereisd om deel te nemen aan de Aanloopdag 'Filosofie van de Eenvoud', ingeleid door Marius de Geus. Ze beleefden met elkaar een bijzonder inspirerende dag.
Aanleiding voor deze dag was het boek 'Filosofie van de Eenvoud' door Marius de Geus, dat op 7 april 2015 zal verschijnen. Hieronder een impressie van de dag.

Door Marion van der Heijden (Omslag)

Toen de eerste deelnemers rond 12:00 uur arriveerden, stond er een lekkere bio-vega lunch (mét home-made hummus) klaar, en al snel ontsponnen zich levendige gesprekken. Voor degenen die voor de eerste keer bij Omslag waren verzorgde Dick Verheul een korte rondleiding door huis en tuin, waarbij hij vertelde over doel, aanpak en activiteiten van Omslag, die dit jaar 21 jaar bestaat.

Precies om 14:00 uur begon het inhoudelijke deel van deze dag, in goede banen geleid door Marta Resink. Tijdens een korte voorstelronde bleken deelnemers vanuit het hele land te zijn gekomen en zeer uiteenlopende maatschappelijke achtergronden en interesses te hebben: student filosofie, beleidsadviseur, stadslandbouw, coöperatief wonen en leven in een groep, aardappelteler, landbouwer, Honger Hoeft Niet ('eenvoud is ver te zoeken') , Social Energy (mensen stimuleren in hun talent), verbinding met de natuur, bouwer van een eco-woning, muzikant ('dit thema klinkt als muziek in mijn oren'), dierenwelzijn, ontwikkelingsorganisatie, informatiebedrijf, ecologisch humanisme ('ecofilosofie van Skolymowski), en een afgestudeerde aan de TU op het thema eenvoudig wonen. Een zeer gevarieerd gezelschap dus. Daarna was het woord aan de inleider van deze middag: Marius de Geus.

Filosofie van de eenvoud

Marius de Geus is wetenschapper, publicist, schrijver, politicoloog, milieufilosoof en universitair docent op het terrein van de politieke theorieën, o.a. organisatiefilosofie en milieufilosofie aan de Universiteit van Leiden. Hij kijkt naar de maatschappelijke verschijnselen en maakt zich zorgen. Mensen hebben een te hoge werkdruk en worden daar ziek van. Wat is de oorzaak? Hoe kan het ontspannender, gelukkiger en gezonder?

Marius las in 1976 het rapport van de Club van Rome en hierdoor werd hij als student erg beïnvloed. In zijn studententijd is hij rigoureus van richting veranderd met betrekking tot het milieu. Hoe kunnen we op een goede manier met de Aarde omgaan? Hij haalde inspiratie uit utopieën waarbinnen verschillende stromingen bestaan, wat het een gevoelig onderwerp maakt. In 1996 publiceerde hij daarover het boek Ecologische Utopieën - over ecotopia's in het milieudebat' (Ecological Utopias). Je kunt uit utopieën ideeën halen, maar werken ze wel? Hij begon les te geven vanuit het utopie oogpunt en merkte dat dit inspiratie was voor zijn studenten zodat zij erover gingen nadenken. Utopieën kunnen nieuwe perspectieven bieden (out of the box denken), maar veel utopieën stranden in de vicieuze mallemolen van van werken, geld verdienen, consumeren, etc. Psychologisch onderzoek toont aan dat een materialistische leefstijl vaak leidt tot depressiviteit en teleurstelling over tegenvallend resultaat. Veel voorbeelden daarvan beschrijft De Geus in zijn nieuwe boek.

De consumptiemaatschappij blijkt het probleem te zijn. Het is een cirkel van hard werken, veel kopen, veel zorgen, vervuiling en stress. Uit onderzoek is gebleken dat materialistische mensen vaker depressief zijn. Het blijkt dus toch geen voldoening te geven. Marius vraagt zich af hoe het mogelijk is dat mensen bijvoorbeeld € 20.000 aan een keuken uit kunnen geven. Hij vertelt over zijn huis en keuken, waarbij de makelaar aangaf dat zijn keuken echt niet meer kon. Maar hij vond zijn massief houten keuken nog in prima staat, mooi zo laten dus. Zijn ouders leefden sober, dus hij heeft het met de paplepel ingegoten gekregen. Misschien is dat wel een voorwaarde voor een eenvoudig leven. Waarom meedoen met de mode, als een kledingstuk gewoon fijn zit? De maatschappij is gebaseerd op méér! Je hebt wat uit te leggen als je niet meedoet met de consumptiemaatschappij. Bijna iedereen heeft twee auto's en de huizen zijn duur. Marius dacht hierover na; dit moet eenvoudiger. Zijn gezin heeft geen auto's maar wel vier fietsen. Je kunt bijvoorbeeld ook gewoon lekker wandelen of fietsen i.p.v. naar de sportschool gaan. Over dit thema schreef hij in 2003 het boek en 'The end of over-consumption' - Towards a Lifestyle of Moderation and Self-restraint.
In 2003 verzorgde Marius over dit boek een lezing bij Omslag, die werd gepubliceerd in de brochure 'Een einde aan overconsumptie'.

In april 2015 verschijnt het nieuwste boek van Marius de Geus: 'Filosofie van de eenvoud'. Geheel tegen de regels van de universiteit in, besloot hij dit boek in het Nederlands te schrijven. Ook dit is weer een maatschappijkritisch boek. Marius geeft aan dat sommige 17/18e eeuwse filosofen al hebben geschreven over Geluk. Zoals Aristoteles, die al in 300 v Chr. zijn beroemde 'Ethica' schreef. Het goede leven heeft te maken met eenvoud, rust, deugdzaamheden, natuurlijke cyclus, vrijheid, zingeving en vriendschappen. Vooral samen delen, vriendschappen blijkt belangrijk. Ook de door de VN uitgeroepen Internationale Dag van het Geluk gaat over samen leven met andere mensen, oftewel vriendschappen. Aristoteles gaf aan dat je ongelukkig bent als je te rijk of te arm bent. Je hebt te maken met lafheid of overmoedigheid en daar tussenin ligt de balans.

Marius vindt Gandhi een sterk voorbeeld van ascetische soberheid, maar misschien is dat te extreem voor Nederland. Hij besloot zijn boek te schrijven over vrijwillige matiging. Je kunt leren kritisch naar jezelf te kijken, wat heb je werkelijk nodig en wat is maatschappelijk verantwoord? Het gaat erom zelf uit te zoeken wat je nodig hebt, zelf te denken en je eigen verantwoordelijkheid te nemen. De Geus komt met het voorbeeld van de tsunami. Ten tijde daarvan bleken drie gezinnen uit zijn straat twee weken vakantie te hebben in Thailand, zo maar even tussendoor.
Ook verwoordt hij de gekkigheid van de hoge huizenprijzen. Als mensen niet al een consumptieve leefstijl hebben, dan ambiëren de meesten dat ook nog! De gemiddelde ecologische voetafdruk van een Nederlander is 6 hectare! Alle wereldbewoners hebben in principe recht op 1,8 hectare. De voetafdruk van een Amerikaan of iemand uit de Verenigde Arabische Emiraten is nog groter!

Vrijwillig of wachten op de overheid?

De kernvraag van de middag is een dilemma: het kan anders, maar hoe bereiken we dat op basis van vrijwilligheid? Een eenvoudig leven is strijdig met het overheidsbeleid. Gaat de overheid beleid voeren met betrekking tot de overconsumptie en het milieu? Ze willen namelijk dat we blijven kopen. Of moeten we zelf van onderop de zaak gaan veranderen? De overheid heeft van ons consumenten gemaakt (want de economie moet groeien). Wat nu als de mensen niet vrijwillig veranderen? Bijvoorbeeld auto's en fijnstof, dat is echt een probleem. Voor de consumptiemaatschappij betalen wij allen de pijnlijke prijs t.a.v. onze gezondheid. De mensen willen de ongemakkelijke waarheid niet weten, ondanks films als The Inconvenient Truth van Al Gore en de rapporten van de klimaatcommissie IPCC. Het is onmogelijk een milieu-heilige te zijn, maar als je meer weet, loop je tegen de morele kwesties aan. Marius geeft aan bewondering te hebben voor Steven Vromman, een Belgische milieuactivist, van het tv-programma Low Impact man op Canvas. Ook Henry Thoreau is een goed voorbeeld wat betreft milieubewust leven - een 'dwarsdenker' avant la lettre. . Hij vroeg zich af: wat heb ik nu echt nodig om goed en gelukkig te leven? Hij had van 'afval' zijn huisje gemaakt en daarin ging hij bij wijze van experiment twee jaar wonen. Hij leefde super back to basic en daar schreef hij zijn boek Walden. Hij had een groentetuin, twee stoelen, een tafel en een bed. Hij had tijd om te wandelen en voelde zich enorm rijk! Hij was helemaal in evenwicht met zichzelf en de natuur. Ook deelde hij zijn 'weelde in de natuur' met zijn vrienden en vooral dat maakte hem zo gelukkig. Je bent gelukkiger als je kunt delen, dat blijkt essentieel te zijn. Solidariteit hoort ook bij geluk. Thoreau wilde een statement maken door eenvoudig te leven, maar wel samen met mensen. Vervolgens geeft Marius aan dat milieubewuste mensen ook voor vol aangezien willen worden, niet als outcast. Mensen willen zich onderscheiden door te laten zien wat ze hebben. Status is ongelofelijk belangrijk geworden. Door de onzekerheid van mensen, geven bepaalde merken een groepsgevoel. Consuminderen is een omgekeerde status. Op dit moment maakt de crisis eenvoud hip en dat is hoopvol. 'Meer met minder' lijkt een nieuwe trend te worden, waarmee mensen zich ook positief kunnen onderscheiden. Misschien moeten we andere woorden leren gebruiken, waarmee je je niet afzet tegen anderen, en jezelf of de ander niet tot tegenstander maakt.
Marius geeft het effect aan van de nieuwe sociale media. Facebook blijkt het consumentisme te bevorderen, vanwege alle leuke berichten en foto's van een nieuwe auto, nieuwe kleding, weekendje weg etc. Het juiste tempo is ook belangrijk, het wordt tijd dat we met z'n allen verlangzamen.

Tijd voor een koste pauze. In de werkruimte van Omslag hadden Frank de Greef en Marjon Beukering verse thee, koffie, sapjes en koekjes klaargezet. Onderwijl werden druk gesprekken gevoerd. Ook konden belangstellenden alvast intekenen op het nieuwe boek, dat zal verschijnen bij uitgeverij Jan van Arkel.

Eigenwijs en vastberaden tegen de stroom in

Na de pauze ging het gesprek verder over eigenwijs zijn. Zijn er voorbeelden van eigenwijs en standvastig milieuvriendelijk gedrag dwars tegen de stroom in?
Marta noemt haar vegetarische leefstijl. Zo'n dertig jaar geleden was dat nog vrij afwijkend gedrag en ze kreeg vaak vragen van mensen die haar in een soort 'verdediging' duwden. Maar je kunt de vraag ook omkeren; waarom eet jij wel vlees? Dan moeten mensen ook nadenken over hun eigen gedrag en keuzes. Als je je aangevallen voelt, kun je het dus ook omdraaien. Jeroen houdt van experimenten. Hij had zijn eigen bord meegenomen naar de snackbar om vervuilende plastic bakjes te vermijden. Het Chinese personeel begreep er niets van en schepte zijn bord boordevol patat en serveerde alle sausjes in losse plastic bakjes naast zijn bord... De moraal van dit verhaal: wil je teveel patat? Neem je eigen bord mee! Marius vult aan dat het heel moeilijk is om zonder plastic te leven. Het blijkt moeilijk te zijn om zonder plastic bakjes te leven vanwege de Warenwet. Toch zijn er inmiddels eetbare frietbakjes ontwikkeld. Wieteke Brocken heeft de Design Academy gedaan, een opleiding die het consumentisme in de hand werkt. Zij was één van de eersten die ECO-design maakte, iets waar de leraren toen geen raad mee wisten. Inmiddels staan duurzaamheid en recycling hoog in het vaandel van de Design Academy - een positieve tendens. De laatste tijd is er sowieso veel meer ruimte voor ECO-design. Wieteke: ,,Al blijven sommige mensen je zielig vinden als je milieubewust leeft, mij maakt het in elk geval erg gelukkig''.
Volgens Marius de Geus betaal je altijd een extra prijs voor je materialisme, met je gezondheid, geluk, naasten etc. Het moderne leven is een strijd. Op de universiteit wordt aanbevolen naar het buitenland te gaan, maar daardoor wordt er weer veel gevlogen. Het is moeilijk om onder 'het systeem' uit te komen. Mensen durven niet altijd eerlijk te zijn waar ze voor staan, wat betreft ethische keuzes. Al is een leugentje voor bestwil natuurlijk ook mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld aangeven vliegangst te hebben. Je wordt door de instituties bijna gedwongen bepaalde keuzes te maken, dus je moet stronteigenwijs zijn. Ook is het belangrijk dat je humor kunt gebruiken en dat je op moet letten niet verbeten te worden. Een aanwezige geeft aan dat de grootste reis in een mensenleven van het hoofd naar het hart is. Ze vertelt over hoe moeilijk het voor haar is om met de maatschappij mee te komen en geeft aan dat de stilte heel belangrijk is. Een ander zegt dat hij het moeilijk vindt balans te vinden tussen sociaal en duurzaam, wat is leidend? Voorbeeld: vliegen met vrienden of niet? Marta zegt dat je soms gesprekken met mensen kunt doorbreken door het ook over immateriële waarden te hebben met elkaar, iedereen heeft een eigen keus. Marius vindt de gemakzucht van mensen moeilijk. Tevens is vliegen tegenwoordig goedkoper dan reizen met de trein, en dat is natuurlijk de wereld op zijn kop.

Milieu versus economie

Marta komt terug op een oude discussie: milieu versus economie. In zijn colleges bespreekt Marius vaak de volgende vragen en onderwerpen: Hoe kun je gedrag veranderen? Hoe kun je vergroenen? Ontwikkelingen zoals een eetbaar bekertje. Dit zijn ook de grote lijnen van het boek 'Filosofie van de eenvoud'. Grondstelling: in de samenleving denken we dat we alles met techniek op kunnen lossen. We durven met zijn allen niet naar cultuurverandering te kijken, we zijn een beetje in slaap gesukkeld. Techniek is niet de oplossing. Het probleem zit 'm in de hogere en middenklasse. Door de grote voetafdruk van sommigen, zit iedereen met klimaatverandering. Grootverdieners kunnen vaak niet meer van de kleine dingen genieten. De belangrijke boodschap is: je hebt een keuze! Soms blijkt er afgunst te zijn of wordt het niet geaccepteerd als je voor minder kiest (minder werken, minder spullen). Wees lief voor anderen, maar wees wel eigenwijs. Marius zou met zijn boek graag de massa willen bereiken en dan vooral de 'hummer rijders'.
Hendrik vertelt over het ecologisch humanisme ('ecofilosofie'), waarbij ook een spiritueel element wordt gevoegd. Verder komen vanuit het publiek nog verhalen aan bod over de duurzame rederij en het varende zeilschip 'Tres Hombres' (transport van FairTrade producten op pure windkracht). En Jeroen vertelt over ecodorp-in-oprichting 'De Imme' in Friesland. Al met al: duurzaamheid leeft! En als afsluiter: Power to the people!

Als dank voor zijn inbreng in deze Aanloopdag, ontving Marius de Geus van Omslag twee boeken: Stop met klagen (doe-het-zelf gids voor een vrolijke nieuwe wereld), het nieuwste boek van low-impactman Steven Vromman), en het Transitie Handboek van de internationale Transition Towns beweging.

Samen koken, samen eten

Na afloop van een Aanloopdag biedt Omslag altijd de mogelijkheid om samen een biologisch-vegetarische maaltijd te bereiden en daarna samen te nuttigen. Elf mensen maakten daarvan gebruik en doken samen de keuken in. Binnen een uur stond er een heerlijke dampende maaltijd op tafel die erg lekker smaakte. Na de gezamenlijke afwas volgde nog een laatste rondje koffie en thee, waarna ook de laatste deelnemers huiswaarts keerden. Het was een mooie dag!!

Boek 'Filosofie van de Eenvoud' bestellen: www.janvanarkel.nl ISBN 978-90-622-45-39-0.

Relevante websites m.b.t. deze Aanloopdag

- Uitgeverij Jan van Arkel: www.janvanarkel.nl
- Internationale Niet-Winkeldag (in 1995 door Omslag ook in Nederland geïntroduceerd): www.koopniets.nl
- Internationale Dag van het Geluk:www.unric.org
- Over de Nederlandse 'geluksprofessor' Ruut Veenhoven: www2.eur.nl
- The World Book of Happiness van de Belgische 'geluksprofessor Leo Bormans: www.theworldbookofhappiness.com/
- Over ecologisch humanisme / ecofolisofie van de Poolse filosoof Henryk Skolimowski: .wikipedia.org
- Een visie op duurzaam consumeren (door Marta Resink): www.omslag.nl
- Matrix van de fundamentele menselijke behoeften van de Chileense econoom Manfred Max Neef: www.rainforestinfo.org
- Boek 'Walden' van Henry Thoreau: wikipedia.org/
- Website van Low Impact-man Steven Vromman: www.lowimpactman.be
- Boek van Naomi Klein 'This changes everything - Capitalism vs the Climate', in Nederland uitgegeven als 'No time' - over de vraag: hoe bewegen we de massa?www.dewereldmorgen.be
- Over de ethica van Aristoteles: http://www.filosofie.nl
- Plannen voor ecologisch dorpje 'De Imme' in Friesland: www.deimme.com
- Duurzame rederij en handelsvloot Fairtrade: fairtransport.eu/ en duurzaam zeilschip Tres Hombres: fairtransport.eu

Eindhoven, 30 maart 2015
Marion van der Heijden en Marta Resink