OMSLAG

Welkom
Nieuws
Omslag
ZOZ
Bibliotheek
Pers
Links
Reacties
Werk
Wonen
Bestellen
Advertenties

Klooster Hoogstraat Eindhoven(Uit ZOZ nr. 83 - januari/februari 2008)

Klooster als solidaire broedplaats


Het kloostercomplex aan de Hoogstraat en de Genneperweg in Eindhoven behoudt ook in de toekomst zijn solidaire bestemming.

Door Marta Resink

Het is ontzettend jammer dat zoveel grote panden die hun oorspronkelijke functie zijn ontgroeid worden verkocht aan projectontwikkelaars, die ze vervolgens verbouwen tot luxe appartementen, hotel of conferentie- oord. Ook menig klooster hangt dit lot boven het hoofd. Toch hoeft commerciële verkoop niet de enige uitweg te zijn. Het kan ook anders.

De Congregatie van de Zusters van Liefde, eigenaar van het kloostercomplex aan de Hoogstraat in Eindhoven, koos voor zo'n andere weg. Zij droegen het beheer van hun complex over aan Vereniging Solidair. Een constructie die voor alle betrokkenen sociale winst oplevert!

Geschiedenis

Het klooster aan de Hoogstraat/Genneperweg werd in 1883 gebouwd op aandringen van de bevolking van het toenmalige dorp Gestel. Die wilde een klooster, met zusters die zich ook zouden richten op de noden in hun gemeenschap. In 1884 namen zes zusters hun intrek in het nieuwe klooster. Zij namen ook direct taken op zich in het onderwijs - zowel in de eigen lagere school die in het klooster was ondergebracht, als op andere scholen in Gestel. In de zijvleugels van het klooster boden ze opvang en verzorging aan hulpbehoevende ouderen en zieken. Mannen en vrouwen woonden er in gescheiden afdelingen, met elk een gezamenlijke woonkamer en een slaapzaal met kleine 'chambrettes', wat in die tijd vrij gangbaar was. In het klooster was ook een aparte afdeling voor de verpleging van zieken. Zoals destijds gebruikelijk, werd ook dit kloostercomplex ingericht op zelfvoorziening. Op de flinke akker achter het klooster werden groenten verbouwd voor eigen gebruik en er graasde vee. Daar stond ook een kleine boerderij waar de oogst werd verwerkt en waar het vee werd geslacht. Op het land en in de boerderij werkten ook mannen mee 'met een verstandelijke beperking'; ook zij kregen in het klooster kost en inwoning. Zo vervulden de zusters en hun klooster vele decennia een belangrijke maatschappelijke functie. In Gestel, maar ook in de latere gemeente Eindhoven en wijde omgeving.

Eigentijdse invulling

Honderd jaar later stond het klooster goeddeels leeg. Onderwijs, gezondheidszorg en verpleging waren van overheidswege verplaatst naar speciaal daarvoor gebouwde voorzieningen en ook de toestroom van nieuwe zusters was tot stilstand gekomen. De boerderij was toen allang gesloopt en op de voormalige akkers waren huizen gebouwd en nieuwe straten aangelegd. In 1980 vertrokken de zusters van de laatste communiteit. Wie in het pand achterbleven waren de bewoners van de woon- werkgemeenschap van Emmaus, die enkele jaren daarvoor de achterzijde van het klooster hadden betrokken en daarvoor een schappelijke huur betaalden. De rest van het complex was in gebruik genomen als tijdelijke leefplek voor mensen in een crisissituatie. Deze opvang stopte in 1983. Ook kwam de kleuterschool leeg te staan. Wat nu te doen met het grote, dure pand? Verkopen dan maar, zoals zoveel andere kloosters?

Vier zusters van de congregatie, die hun werkzame leven elders hadden afgerond, maar nog boordevol plannen zaten, deden in 1983 een voorstel aan het bestuur van de congregatie: geef ons het pand, en een jaar de tijd om op zoek te gaan naar nieuwe bewoners en een nieuwe bestemming. Ze waren ervan overtuigd dat er nog genoeg mensen met idealen te vinden zouden zijn om het klooster op een meer eigentijdse manier invulling te geven. De congregatie ging akkoord, en binnen een jaar bruiste het kloosterpand weer van de activiteit. Nieuwe activiteit.

Ontmoeting, bezinning en actie

De leefgroep van de zusters betrok de voorzijde van het pand. Emmaus bleef huurder van de achterzijde. Alle overige ruimten werden tegen betaalbare prijzen verhuurd aan ideële initiatieven: het Wegloophuis, een fietsenmakerij, WAO-groep, Turkse arbeidersvereniging en een milieugroep, aan een vervoersdienst voor ouderen, actiekoor Lopend Vuurtje en andere initiatieven die naar het oordeel van de zusters 'pasten' in het gebouw. De kosten voor het onderhoud van het pand en de overige vaste lasten werden naar draagkracht opgebracht door alle huurders. De zusters boden binnen hun eigen leefgemeenschap gastvrij onderdak aan vluchtelingen uit alle streken van de wereld die anders op straat zouden staan. Veel vluchtelingen vonden ook onderdak bij Emmaus, waar ze tevens konden meewerken op de welvaartsrestenmarkt. Daarnaast ging het klooster steeds meer fungeren als ontmoetings- en van tijd tot tijd actiecentrum voor mensen die zich inzetten voor een betere wereld: vredesactivisten gebruikten het klooster als verzamel- en uitvalsbasis; er werden talloze vergaderingen gehouden, nieuwe initiatieven geboren, wakes voorbereid en uitgevoerd. Het klooster werd een broedplaats voor bezinning, solidariteit en actie. Die functie kwam ook tot uitdrukking tijdens het Politiek Avondgebed, geïnspireerd door de Duitse politiek theologe Dorothee Sölle. Anno 2007 vinden deze bijeenkomsten nog steeds plaats, sinds 2006 onder een nieuwe naam: de Vierde Kamer.

Broedplaats voor solidariteit en verandering

Voor opvang en begeleiding van de vele vluchtelingen die bij het klooster aanbelden voor onderdak werd een stichting opgericht; Vluchtelingen in de Knel huurt nu zelfstandig ruimten in het pand. Op uitnodiging van de zusters verhuisde ook Omslag in 2000 naar het veelkleurige kloostercomplex. De overige ruimten in het pand zijn nu verhuurd aan de Combinatie (opvang van jongeren in een crisissituatie), GroenLinks-Eindhoven en een Grieks-Orthodoxe kerk. Emmaus en Omslag kregen bovendien de beschikking over een flink stuk van de voormalige kloostertuin. Eén voormalig klaslokaal wordt niet permanent verhuurd; dit is beschikbaar voor incidentele verhuur aan sympathieke groepen. Al deze groepen en initiatieven geven ieder op hun eigen manier vorm en inhoud aan het klooster-nieuwe- stijl. Momenteel wonen er in het complex zo'n vijftien vaste bewoners (Hoogstraatgemeenschap, Emmaus en Omslag) en doorgaans wonen er zo'n 20 à 25 mensen mee op tijdelijke basis.

Zoeken naar een nieuwe toekomst

In 2003 stelde de Congregatie zich opnieuw de vraag: wat te doen met dit bijzondere pand? Het drukte niet alleen zwaar op de algemene begroting, ook de verantwoordelijkheid als beheerder en verhuurder van het pand deed zich voelen. Toch wilde de congregatie het complex niet 'zomaar' verkopen. Er werd een werkgroep ingesteld om te zoeken naar een nieuwe vorm van beheer en naar een juridische en organisatorische constructie om de toekomst van het klooster in de sfeer van het huidige gebruik voort te zetten. De werkgroep werd samengesteld uit 'De Kring', een groep van mensen met een grote betrokkenheid op het huis. In 2004 werd voor het beheer van het pand een aparte stichting opgericht. Tegelijkertijd richtten de leden van de Hoogstraatgemeenschap een vereniging op met als doel om 'als leefgroep samen met andere mensen alles wat er gegroeid is te bewaren en verder te ontwikkelen'. Hierdoor kreeg de Hoogstraatgemeenschap dezelfde positie als de andere huurders in het complex, zij het nog steeds een heel bijzondere. Want iedereen in het complex realiseert zich de bezielende en samenbindende kracht van deze leefgroep, waarvan ook 'de vier zusters' nog steeds deel uitmaken.

Niet marktgericht naar solidair

De eerste poging om tot een nieuwe beheersvorm te komen strandde. De na te streven accommodatie, waarvoor een miljoenenkostende verbouwing nodig zou zijn, bleek geen haalbare kaart voor de congregatie. Er werd een nieuwe werkgroep ingesteld en die werkgroep 'ontdekte' in 2006 het Ana Maria Fonds Onroerend Goed. Deze stichting is een van de pijlers van vereniging Solidair (www.solidair.nl). Vereniging Solidair is een samenwerkingsverband van bedrijven, woonverenigingen, ideële organisaties en individuen die door samenwerking meer willen bereiken dan datgene waartoe ieder afzonderlijk in staat zou zijn: ,,Solidair laat zien dat een mens niet alleen afhankelijk hoeft te zijn van overheden, grote bedrijven of machtsbelangen. Je kunt de manier waarop je wilt leven, wonen en werken ook in eigen hand nemen door samen met anderen een alternatief voor het bestaande systeem op te bouwen''.  De bij Solidair aangesloten leden zetten zich in voor het uitbouwen van een solidaire economie en de vereniging biedt daarvoor een structuur. Binnen die structuur richt het Ana Maria fonds zich op een goed en solidair beheer van onroerende goederen. In de verkennende contacten tussen de werkgroep van de congregatie en Vereniging Solidair 'klikte' het al snel - zowel op ideologisch als juridisch vlak. Vanaf toen gingen de ontwikkelingen snel. Op 1 juli 2007 droeg de congregatie het beheer van het klooster over aan het Ana Maria Fonds.

Toekomstig gebruik verankerd in preambule

Het overgangsproces is inmiddels in volle gang; dit wordt begeleid door Buro Raamwerk in Nijmegen, ook aangesloten bij Vereniging Solidair. Raamwerk biedt organisaties en bedrijven advies en ondersteuning bij het beheren van onroerend goed. De ruime ervaring van Solidair en Raamwerk kwam goed van pas bij de keuze voor de beste eigendoms- en beheersvorm van het klooster. Het hele complex is inmiddels grondig bouwtechnisch geïnspecteerd. Op basis daarvan is een exploitatieopzet gemaakt voor de komende 25 jaar, die resulteerde in een eenmalige forse huurverhoging. Dat was wel even slikken, maar het bleek voor geen van de huidige huurders onoverkomelijk. Met alle huurders worden nieuwe huurcontracten afgesloten. Een belangrijk onderdeel van die contracten is een 'preambule', waarin de bijzondere status van het hele complex ligt verankerd: ,,In het multifunctionele complex wordt ruimte geboden aan personen, leefgemeenschappen en organisaties die op mensen en maatschappij betrokken zijn vanuit een (al dan niet religieus) verlangen naar het behoud van de aarde en een menswaardig bestaan van ieder. Hierbij zijn diversiteit, sociale gerechtigheid, het bewust omgaan met goederen, en opvang en ondersteuning van mensen in nood belangrijke waarden, op basis waarvan (nieuwe) gebruikers geselecteerd worden. Belangrijk zijn eveneens sociale cohesie, samenwerking en onderlinge ondersteuning tussen de huurders in het complex.''

In de loop van 2008 wordt een Vereniging van Gebruikers opgericht, waarvan alle huurders 'verplicht' lid zijn. Binnen die vereniging kunnen nadere afspraken worden gemaakt over gemeenschappelijke belangen en vormen van onderlinge samenwerking. Ook krijgt de vereniging het recht om nieuwe huurders voor te dragen. Zuster Theofrieda (81), die de overdracht namens de Hoogstraatgemeenschap intensief begeleidde, constateert tevreden: ,,Het was voor ons 24 jaar geleden een opdracht om het op dat moment vrijwel leegstaande pand een maatschappelijke doelstelling te geven. We hadden destijds niet kunnen vermoeden dat we daarin op zo'n mooie manier zouden slagen''.



Websites van enkele van de huurders:  www.hoogstraatgemeenschap.nlwww.omslag.nl, www.emmaus-eindhoven.nl  en  www.vluchtelingenindeknel.nl

Meer over het huidige gebruik van het kloostercomplex leest u hier

Met vragen over het beheer van het complex kunt u terecht bij: Raamwerk v.o.f. (Kees Brinkman), Begijnenstraat 34, 6511 WP Nijmegen. 024-3228196. Web www.raamwerk.org en www.solidair.nl.

(Uit ZOZ nr. 83 - januari/februari 2008)


ACTUEEL: op 16 september 2008 heeft de Congregatie van de Zusters van Liefde het kloostercomplex officieel overgedragen aan de nieuwe eigenaar, Stichting De Hoogstrater. Op zondag 21 september 2008 organiseerden alle huurders en bewoners van het pand gezamenlijk een Open Dag; toen werd ook de nieuwe naam voor het hele gebouw onthuld: Het Kloosterhof van Gestel.  


  © 2008 Omslag, Eindhoven. Tel. 040-2910295