25 mensen vanuit het hele land waren naar Omslag gekomen om Maranke Spoor en Taco Blom, beiden verbonden aan de Permacultuur School, te horen vertellen over permacultuur en de ontwikkelingen in Nederland. Ook onder de aanwezigen bleek flink wat kennis en ervaring aanwezig. Het werd een inspirerende dag boordevol uitwisseling.

Door Marta Resink (Omslag)

(klik op de foto´s voor een vergroting)

De eerste deelnemers arriveerden al vanaf 11:15 uur (!), maar koffie, thee en lunch stonden klaar en al snel kwam er een levendig onderling gesprek op gang over ieders betrokkenheid bij permacultuur.

Tegen enen verzorgde Dick Verheul een korte introductie over Omslag, gevolgd door een rondleiding door huis en tuin. Rond twee uur was iedereen aanwezig en begon het inhoudelijke programma in een andere vleugel van het gebouw.

Omslag-medewerkster Marta Resink lichtte toe dat de recente herdruk van het boek 'Tuinen van Overvloed' van Fransje de Waard voor Omslag de aanleiding was om opnieuw een Aanloopdag over permacultuur te houden. Toen de eerste druk in 1996 verscheen was 'permacultuur' nog nauwelijks bekend in Nederland. Er was een klein groepje mee bezig, maar er was nog nauwelijks internet en e-mail, en het gestencilde bulletin 'SPIN' (van Stichting Permacultuur in Nederland) had slechts een zeer beperkte oplage. In 1996 organiseerde Omslag een 'doendenkdag' met Fransje de Waard en Peter Peels in De Bikkershof in Utrecht: een van de eerste permacultuur stadstuinen in de wijk Wittevrouwen. Fransje bleek haar tijd ver vooruit, het boek werd helaas nauwelijks verkocht en belandde al snel in de ramsj.

Rond 1997 werd in Culemborg gestart met de bouw van geheel nieuwe woonwijk - EVA-Lanxmeer, gebaseerd op de principes van permacultuur. 

Permacultuur verwierf bredere bekendheid nadat rond 2002 de Permacultuur School Nederland was opgericht. Ongeveer tegelijkertijd startte Douwe Beerda met een uitgebreide website rond permacultuur. Douwe schreef ook een beknopte cursus permacultuur, die zowel op de website als op papier beschikbaar is. Ook startte hij de landelijke 'permacultuurlijst' (aanmelden), een mailinglijst waarlangs een levendige e-mail uitwisseling plaatsvindt rond van alles wat met permacultuur te maken heeft. Daarnaast is er een permacultuur-actie forum.

De ´doorbraak´ van permacultuur kwam in het kielzog van de Transition Towns beweging, die in het najaar van 2008 ook in Nederland werd geïntroduceerd en sindsdien een ontstuitbare groei doormaakt. Rob Hopkins, initiator van de TT-beweging was permacultuur-docent en ziet in permacultuur een set praktische instrumenten en een ethische benadering die kunnen leiden tot veerkrachtiger samenlevingen, te beginnen in eigen buurt. Veel daarover staat ook in het Transitie Handboek >>>. Sindsdien zijn ook in Nederland tientallen lokale TT-groepen met allerlei vormen van permacultuur aan de slag gegaan.

In april 2009 presenteerden cursisten van de Permacultuur School een film over permacultuur in Nederland, tijdens een Aanloopdag bij Omslag. Bij die gelegenheid werd ook de oprichting van de Permacultuur Coöperatie officieel wereldkundig gemaakt; deze coöperatie wil vooral als netwerk fungeren van mensen die professioneel met permacultuur bezig zijn.

In de zomer van 2011 verscheen een herdruk van het boek 'Tuinen van Overvloed', van Fransje de Waard. Dit is nog steeds het enige Nederlandstalige standaardwerk over permacultuur. Inmiddels is de tijd er wel rijp voor.

Ter gelegenheid van het uitkomen van deze herdruk organiseerde Omslag deze Aanloopdag. Helaas kon Fransje zelf niet op deze dag aanwezig zijn, wegens verblijf in het buitenland.

Permacultuur School

Inleiders tijdens deze middag waren Maranke Spoor en Taco Blom. Maranke is als docente verbonden aan de Permacultuur School. In haar woonplaats Utrecht onderhoudt ze verschillende kleine permacultuur-tuinen. Taco Blom is (samen met Ishy Crosby) oprichter van de Permacultuur School; hij woont sinds een paar jaar op Kasteel Nieuwenhoven in Sint-Truiden (België, vlak over de grens). De permacultuurtuinen van dit kleine ecodorp fungeren ook als cursuslocatie. 

Tijdens haar presentatie ging Maranke in op de belangrijkste principes van permacultuur. Maranke Spoor: ,,Permacultuur is een samentrekking van PERMAnente agriCULTUUR. De term werd in 1973 geïntroduceerd door de Australiërs David Holmgren en Bill Mollison, op basis van hun observaties in de natuurbossen in Tasmanië. Ze ontdekten daar een scala van ecologische principes dat ervoor zorgt dat een bos zichzelf duurzaam in stand houdt zonder enig ingrijpen van de mens, en zonder toevoeging van energie of andere toevoegingen van buitenaf. Op basis van deze principes ontwikkelden ze een methode die ook in de land- en tuinbouw kan worden toegepast opdat natuurlijke systemen eeuwenlang kunnen blijven voortbestaan. Evenals culturen. De uitgangspunten van Permacultuur zijn zo logisch, dat ze ook op tal van andere terreinen in de samenleving kunnen worden toegepast''.

Onder de praktische uitgangspunten liggen drie eenvoudige principes:
1. Zorgen voor de aarde
2. Zorgen voor de mens
3: Delen van de overvloed

,,Permacultuur is in feite een brede filosofie met betrekking tot het sluiten van natuurlijke kringlopen (natuurbeheer, voedselteelt, waterhuishouding), en bestrijkt daarmee ook tal van aspecten van de menselijke samenleving: energie, economie, bouwen en wonen. De mens is een onderdeel van de natuur, net zoals alle andere levende wezens.
Permacultuur is geen dogma; het is veel meer een leerproces waarbij oplossingen worden gezocht voor (meestal door de mens veroorzaakt) problemen''. aldus Maranke.

Tijdens de (jaar)opleidingen van de Permacultuur School komen zowel de ethische principes als de praktische uitgangspunten in hun onderlinge samenhang aan bod. In tegenstelling tot de intensieve 72-uurs permacultuur ontwerp-opleidingen (PDC), vindt de jaaropleiding verspreid over een heel jaar plaats, waardoor alle seizoenen aan bod komen. De studiebijeenkomsten vinden telkens gedurende twee aaneengesloten dagen plaats, eens per maand. Daarnaast werken alle cursisten intussen aan eigen projecten, waardoor het geleerde direct in praktijk wordt gebracht en van daaruit vindt dan weer uitwisseling met docenten en andere cursisten plaats.De afgelopen acht jaar hebben al een paar honderd mensen zo'n opleiding gevolgd. Die wordt afgesloten met het uitreiken van een certificaat. Door de jaren heen is de opbouw van de cursussen telkens wat bijgesteld, waardoor nu een evenwichtige opbouw is ontstaan. Zie hier >>> 

Taco Blom vertelt zIjn verhaal aan de hand van een powerpointpresentatie over de ontwikkeling van een voedselbos op Kasteel Nieuwenhoven (Be) - de plek waar hij sinds enige jaren ook woont. Daar is nu Samenland opgezet, een vorm van 'Community Supported Agriculture' (ook wel 'Pergola Associatie' genoemd). De productietuin ontwikkelt zich op een terrein van 4,2 ha met zware leem, voorheen in gebruik als maïsland. Vanaf 2008 is gewerkt aan structuurverbetering van de bodem - er is veel luzerne gezaaid en ook werd de waterregulatie aangepakt, door het aanleggen van 'swales' (waterbuffers). Taco: ,,het is belangrijk om water zoveel mogelijk vast te houden i.p.v. af te voeren''. Meer over de tuinen van Samenland >>>

Taco: ,,Nederland werd me te klein, is ook vrij klein. België biedt veel meer ruimte om 'wild' te telen, en dat is dan ook wat we op Nieuwenhoven doen. We leren enorm veel van de experimenten die we toepassen; de resultaten daarvan trekken ook veel belangstelling van elders. De grond wordt steeds beter en we hebben inmiddels een enorme productie.
CSA Samenland ging in juni 2011 van start. Klanten kunnen voor 4 euro p.p. per week wekelijks een groentepakket komen ophalen. De tuinders van Samenland zorgen voor de gewassen en voor de oogst. Er wordt vooral geteeld in rijen en in niet in cirkels. Het teeltplan wordt opgesteld in samenspraak met de klanten; die betalen vooruit en zorgen zo voor een inkomenszekerheid voor de tuinders. Er wordt naar gestreefd dat in de toekomst drie boeren elk een inkomen van zo'n 30.000 euro per jaar kunnen verdienen''.

Permacultuur principes en functies

Het uitgangspunt van permacultuur is: alles wat je doet heeft meerdere functies. Daarnaast is er een set van twaalf uitgangspunten:  1) Observeer en interageer. 2) Verzamel energie en sla ze op. 3)  Zorg voor een oogst. 4)  Gebruik zelfregulering en aanvaard feedback. 5) Gebruik en waardeer hernieuwbare grondstoffen en diensten. 6) Produceer geen afval. 7) Ontwerp van patronen naar details. 8) Voeg samen eerder dan te scheiden. 9)  Gebruik kleine en trage oplossingen. 10) Gebruik en waardeer diversiteit. 11) Gebruik randen en waardeer het marginale. 12)  Maak gebruik van en reageer op verandering op creatieve wijze.

Bij de opbouw van een permacultuursysteem is er idealiter sprake van zeven 'lagen': hoge bomen, lage bomen, struiken, kruiden, kruipers, wortels en klimplanten. In kleine (stads)tuinen wordt meestal gewerkt met vier of vijf lagen.
Meer hierover >>>

Enkele van Taco's aanbevelingen: ,,Zorg voor verschillende bronnen om water op te slaan (sloten, swales, wadi's) en pas verschillende duurzame energiebronnen toe. Maak zoveel mogelijk gebruik van biologische hulpbronnen (dus die zichzelf kunnen vernieuwen), en dat begint al bij de zaden. Koop nooit 'F1' zaden, maar gebruik altijd biologisch zaadgoed (bijv. van De Bolster). Nog beter: verzamel zelf zaden van je eigen teelten. Werk samen met de natuur (vorm 'gildes') en: ga vooral zelf experimenteren, want: experimenteren = leren. En leren kan alleen door zelf Doen!''

Tijd voor een theepauze. Verse biologische thee en sapjes stonden klaar in de werkruimte van Omslag. Onderwijl werd er flink onderling uitgewisseld; sommige deelnemers bekeken in de bibliotheek wat naslagwerken, anderen schaften zelf wat informatiemateriaal aan.

Actueel aanbod van de Permacultuur School

Na de pauze vertelden Maranke en Taco wat meer over de praktische kanten van de permacultuur-opleidingen en enkele deelnemers lichtten toe waarmee ze zelf bezig zijn.

Elk jaar biedt de Permacultuur School enkele jaaropleidingen; dit najaar starten er drie:
- op 30 september in natuurtuin De Klopvaart in Utrecht. Meer >>>
- op 24/25  oktober bij Gezonde Gronden in Den Haag. Meer >>>
- op 28/29 oktober op Kasteel Nieuwenhoven in Sint-Truiden (Be). Meer >>>

Deelname aan de jaarcursus kost 170 euro per blok (weekend). De Permacultuur School werkt principieel zonder subsidies.

Ook op tal van andere plaatsen in Nederland en Vlaanderen worden workshops, cursussen, lezingen, films en/of meewerkmogelijkheden op het gebied van permacultuur aangeboden. Een zeer onvolledig overzicht daarvan staat in de Aktie Agenda >>>

Enkele andere permacultuuropleidingen Nederland:
- intensieve 72-uurs opleiding door Leo Bakx (Aardwerk): aardwerk.org
- opleiding permacultuur door Helma Roëll in Zutphen: permacultuur.org

Permacultuur en Transition Towns

Inge Kouw, betrokken bij Transition Town Eindhoven vertelde iets over het fenomeen Transition Towns: lokale gemeenschappen die zich voorbereiden op de onvermijdelijke gevolgen van piekolie en klimaatverandering. In drie jaar tijd zijn er in heel Nederland vele tientallen lokale initiatieven van de grond gekomen; en elk initiatief zoekt en vindt zijn eigen weg. In Eindhoven is er momenteel geen stuurgroep meer, maar wel zijn er allerlei activiteiten, waaronder 'permablitzen'. Daarbij pakt een groepje mensen op één dag samen de tuin van een van hen aan en verandert die in een (aanzet tot een) eetbaar landschap. 

TIP: van 30 september t/m 2 oktober 2011 is in Deventer de eerste Nederlandse Transition Towns conferentie. Onder de sprekers op 30 oktober o.a. Fransje de Waard en Rob Hopkins. Tijdig aanmelden!  Meer >>>

Petra Luteijn is werkzaam op de permacultuur 'De Wilgentuun' in Wolphaartsdijk in Zeeland. Samen en met zo'n tien anderen bewerkt ze daar een stuk grond van ruim een hectare volgens de permacultuur-methode. Petra nam een poosje geleden deel aan de permacultuur-jaaropleiding en is daar erg enthousiast over - vooral over het aspect dat je tijdens de cursus alle seizoenen meemaakt en daarnaast op je eigen plek volop ervaringen kunt opdoen die je tijdens de opleiding kunt inbrengen.

Ruim over vijven sloten we het plenaire deel van deze Aanloopdag af. Er werd nog lang nagepraat en er werden adressen, tips en ideeën uitgewisseld. Zie ook dit overzicht >>>

Elf mensen bleven eten. In de Omslag-keuken bereidden zij gezamenlijk een biologisch-vegetarische maaltijd, die werd opgediend in de werkruimte van Omslag. Het was een zeer smakelijk maal met - opnieuw - interessante gesprekken.

Na de afwas en nog een laatste rondje koffie, was het rond 21:00 uur weer stil en opgeruimd bij Omslag.
Het was een geweldige dag, die bij menigeen nog lang zal blijven nazinderen.

Eindhoven, 20 september 2011
Marta Resink (Omslag)

PS: ook op 4 april 2009 was er bij Omslag een Aanloopdag over Permacultuur. Het verslag van die dag is nog beschikbaar. Kijk hier >>>

---

Overzicht van relevante websites, adressen en andere tips:

Overzicht van Permacultuur-projecten in Nederland >>>  

Nog meer permacultuur-projecten >>>

Veel links met betrekking tot permacultuur en aanverwante onderwerpen: permacultuur.startpagina.nl

Webshop van Gezonde Gronden (veel boeken over permacultuur): permacultuur.nu

Vereniging VELT (ecologisch leven en tuinieren). Tijdschrift 'Seizoenen'

De Keuterberg - centrum voor ecologisch leven  (Schin op Geul)

Yggdrasil - didactisch-ecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur en duurzame landbouw (Tienen, Be.
kwartaaltijdschriftje ´Sapstroom´

Boek 'Wereldvoedsel' door Guus Geurts: uitgeverijderepubliek.nl

Netwerk Smakelijk Duurzaam: smakelijkduurzaam.nl

Almanak kleinschalige voedselinitiatieven: Almanak.pdf