Welkom
Nieuws
Omslag
ZOZ
Bibliotheek
Werk
Wonen
Bestellen
Advertenties
Verslag Aanloopdag Kleinschalig collectief wonen op zaterdag 23 april 2016
Ruin veertig mensen kwamen af op de Aanloopdag rond kleinschalig collectief wonen, die op 23 april plaatsvond bij Omslag. Hieronder een impressie van deze dag. Samen beleefden we een enorm boeiende dag met veel praktische informatie en concrete tips.Door Marta Resink (Omslag)
Om 12:00 uur stipt ging de deurbel en arriveerden de eerste gasten. Het was erg druk bij de lunch, en voor het eerst sinds we Aanloopdagen organiseren stonden er niet genoeg tafels en stoelen klaar. Geen probleem! Er was ruim genoeg eten en drinken en een extra tafel bracht uitkomst. Al snel waren er levendige gesprekken, en een klik tussen het groepje van acht mensen die samen uit Breda waren gekomen met enkele individuele Bredanaars. Maar er werden gedurende de dag veel meer nieuwe contacten gelegd. Dat maakt de Aanloopdagen altijd extra waardevol. De biologisch-vegetarische lunch smaakte erg lekker. Natuurlijk was er weer huisgemaakte humus en ei-linzenpaté en kaas van ecologische stadsboerderij De Genneper Hoeve. Ook de bibliotheek van Omslag, waar een collectie boeken en bladen rond het thema 'collectief wonen' was uitgestald, trok veel belangstelling.
Om 13:00 uur nam Omslag-medewerker Dick Verheul een deel van de groep mee naar buiten voor een uitleg van het werk van Omslag en een verhaal over het bijzondere pand waar Omslag is gehuisvest: Het Kloosterhof van Gestel.
Het inhoudelijke programma begon om 14:00 uur en
vond plaats in een andere vleugel van het grote pand. De dag werd in- en
begeleid door Omslag-medewerkster Marta Resink. Achter de schermen
waren Sylvia van Rooij en Frank de Greef actief om de dag in
goede banen te leiden.
Marta legde uit dat de aanleiding voor deze
Aanloopdag voortkomt uit de Omslag-praktijk. Steeds vaker komen er
tijdens de openingstijden van het Servicepunt Anders Wonen Anders Leven -
op elke vrijdag van 14:00 tot 17:00 - (groepjes) mensen langs om te
praten over hun dromen, wensen en plannen om samen met anderen
(vrienden, kennissen, geestverwanten) een
kleinschalige collectieve woonvorm op te zetten, bijvoorbeeld in een
groot bestaand pand. Vaak komen in dergelijke gesprekken dezelfde vragen
langs: hoe pak je zoiets aan en wat komt daar zoal bij kijken? Hoe
vorm je een
groep, hoe maak je goede afspraken en waar vind je aansprekende
voorbeelden? Ook: hoe vind je een geschikt pand en hoe ga je een en
ander financieel en juridisch regelen? Wensen zijn er vaak ook: respect
voor ieders privacy en persoonlijke levenssfeer, en voor menigeen is
daarbij
ook belangrijk om zo nodig wat voor elkaar te zorgen, niet als
hulpverlener, maar gewoon als goede buur. Daarnaast spelen ook allerlei
andere aantrekkelijke factoren een rol: kosten delen, elkaar stimuleren
en samen
activiteiten ondernemen, gezamenlijk gebruik van gemeenschappelijke
ruimten en voorzieningen... Maar zo'n stap zetten doe je niet
zomaar.
Wat komt er allemaal bij kijken? Ofschoon elk initiatief zijn eigen weg
moet zoeken en vinden, zijn er
veel aspecten waar (bijna) elke groep mee te maken krijgt. Daarover
ging deze Aanloopdag, die werd ingeleid oor twee gedegen
ervaringsdeskundigen:Gemêleerd gezelschap
We maken een korte voorstelronde, waarbij ieder iets vertelt over zijn/haar reden om naar deze Aanloopdag te komen en wellicht iets over concrete wensen of plannen. Er zijn (groepjes) mensen met concrete plannen om samen iets op te starten - sommige specifiek met 50-plussers, mensen met een groot huis die overwegen dat met meer mensen te gaan delen, twee bewoners van de ecologische woonwijk EVA-Lanxmeer in Culemborg die toch weer iets heel anders willen, een in groepswonen gespecialiseerde architect, een yurt-bewoonster, iemand die betrokken is bij een initiatief voor groepswonen van mensen met autisme, mensen met en zonder woongroepervaring, betrokkenen bij een kunstenaarscollectief in Den Haag, anti-kraakwoners, en een groepje van acht mensen uit Breda die al voor elkaar hebben gekozen. Kortom: een zeer divers gezelschap. Veelgenoemde trefwoorden waren: zelfvoorzienend leven, samen delen, ecologische woningen, zelfbouw, gezamenlijke moestuin en/of voedselbos, goede buren, elkaar helpen en praktisch ondersteunen, zorgzaamheid, voldoende privacy...
VOF De Verandering
Marieke van Ouwerkerk kreeg als eerste het woord. Zij is al vele
jaren actief bij VOF Verandering, onderdeel van Vereniging Solidair voor een samenwerkingseconomie. Samen met André Jonkers ondersteunt Marieke collectieve woon- en/of
werkprojecten in zelfbeheer, aanvankelijk merendeels gelegaliseerde
kraakpanden, maar ook nieuwe projecten in Collectief Opdrachtgeverschap
(CPO) en woon-werkpanden. Marieke woont zelf ook in een collectief pand in zelfbeheer. De Verandering kan begeleiding bieden vanaf het allereerste idee en gedurende het gehele traject, later bij een traject betrokken worden of op onderdelen. Marieke neemt de twee meest voorkomende modellen als uitgangspunt: starten vanuit een idee of starten vanuit een bestaand pand. In beide situaties is er sprake van lange trajecten, waarin de groepssamenstelling voortdurend kan veranderen.
Haalbaarheidsonderzoek en financieringsplanMarieke: ,,Bij de start vanuit een idee moet je met elkaar eerst duidelijk krijgen: wat wil je met elkaar, hoeveel privacy is gewenst, wat zijn de verwachtingen ten opzichte van elkaar, en hoeveel tijd en samenheid kan en wil ieder besteden? Bij een bestaand pand is het pand zelf de begrenzende factor en gaat het vooral om de mogelijkheden om het pand te verwerven.
In beide situaties start je met een haalbaarheidsonderzoek: kan dit?, wat is de prijs/taxatiewaarde van het object, de bestemming en de bouwkundige staat? Ook: welke mogelijkheden/beperkingen biedt het bestemmingsplan en wat zijn de kosten van een opstalverzekering? Kortom: alle investeringskosten moeten in beeld komen voor het financieringsplan.
In het financieringsplan wordt aangegeven hoe je met elkaar de eerste investeringen gaat betalen, inclusief rente, aflossingen, onderhoud etc.
Dan volgt de exploitatie-opzet, waarin alle investeringskosten op jaarbasis op ren rijtje staan'.
,,De praktijk laat zien dat in deze fase van je planning - als alle kosten duidelijk zijn geworden - de aanvankelijke plannen meestal moeten worden aangepast. Bijvoorbeeld: verbouwingen spreiden, (meer) zelfwerkzaamheid, vereenvoudiging van de plannen (dan maar geen sauna, helaas...), verdere onderhandelingen, subsidies vragen, met meer mensen de lasten dragen...''.
EigendomsvormMarieke: ,,Ook de keuze van de meest geschikte eigendomsvorm is belangrijk. Vaak wordt gekozen voor een (coöperatieve) vereniging, die het pand aankoopt en juridisch eigenaar is. De bewoners en/of bedrijven huren hun privéruimte(n) dan van de vereniging. Bij een stichting (duidelijk doel formuleren!) is de stichting eigenaar. Een Verenging van Eigenaren (VvE) is bij banken en verzekeraars het meest bekend. Panden worden dan opgesplitst in afzonderlijke delen en elke bewoner financiert zijn/haar eigen deel.
De vraag is vooral: hoeveel zeggenschap en hoeveel verantwoordelijkheid wil je delen? Soms wordt gewerkt met verschillende organisatievormen naast elkaar. Vraag is ook hoeveel medezeggenschap ieder wil bij verkoop van een woning. Bij een coöperatie of vereniging beslissen de andere bewoners daarover mee.
FinancieringMet betrekking tot de financiering van (collectieve) aankoop van een pand, is er de afgelopen tien jaar veel veranderd. Banken willen maximaal 70% financieren van de waarde van een pand na verbouwing. 30% moet je dus zelf financieren en het bezit van eigen vermogen is daarbij belangrijk. Triodosbank is erg afhoudend in het geval van collectieve financiering, dit in tegenstelling tot de kunst- en cultuursector. Aankloppen bij de Rabobank kan kansrijk zijn: het beleid wordt immers lokaal bepaald. Ook de ASN Bank blijkt niet zo happig; zij willen niets onder 1 miljoen euro financieren. De Duitse GLS Bank (van oudsher gericht op coöperaties) wil meer projecten in Nederland mee-financieren. Bij de aankoop (eind 2014) van het eerste pand van de solidaire Woningbouwvereniging Soweto in Amsterdam, was de GLS Bank de enige bank die toesprong, en ook nog eens tegen een gunstige rente.
Subsidies, crowdfunding en obligaties
Het aanvragen van subsidies blijkt - volgens Marieke - in de praktijk alleen zinvol bij monumenten, herbestemming van waardevol geachte panden, bij groot onderhoud en bij het treffen van duurzaamheidsmaatregelen. Haar advies: ,,Blijf realistisch in wat haalbaar is en wees zeker niet te optimistisch''.
Wat slotopmerkingen van Marieke: ,,vraag je heel goed af welke eigendomsvorm bij jouw plannen past: vereniging of stichting. Veel wordt geregeld in juridische contracten, statuten en een huishoudelijk reglement. Ook het doel van je project is mede bepalend bij deze belangrijke keuzes.
Als je kiest voor zelfwerkzaamheid dan is professionele sturing van wezenlijk belang. Dit geeft meestal ook een andere band met je pand qua zorgzaamheid en betrokkenheid. Een ander aspect kan zijn: kies je voor een gezamenlijk huisnummer of niet? Ook dat heeft allerlei consequenties voor individuele huurders.
Even tijd voor een pauze, om het duidelijk en mooi opgebouwde verhaal van Marieke wat te laten bezinken. In de werkruimte van Omslag stonden verse thee, koffie en koekjes klaar, de tuin lag er uitnodigend bij en ook de bibliotheek werd goed geraadpleegd.
Landelijke Vereniging Centraal Wonen
Na de pauze is het woord aan Anna Dijkhuis, al vanaf de start (rond 1970) actief binnen de Landelijke Vereniging Centraal Wonen (LVCW),
zelf woongroepbewoner en zeer ervaren in het begeleiden van
groepsprocessen binnen en buiten de LVCW, zowel tijdens de opstart als
tijdens het wonen. Vanuit die rijke ervaring neemt ze de toehoorders mee
op een pad vol kronkelwegen. Anna: ,,De vraag die telkens weer terug komt is: wat wil je eigenlijk? Aanvankelijk waren CW-projecten vooral gericht op gezelligheid en gezamenlijkheid: samen gemeenschappelijk ruimten en voorzieningen delen, samen koken en eten (bij toerbeurt), kinderopvang, delen van de tuin, gereedschappen, wasmachines, een auto, ... Nieuwe projecten kwamen tot stand in samenspraak met architecten (logische indeling, centrale ontmoetingsruimen) en sociaal wetenschappers. Samen wonen gaat niet zomaar. Ieder wil graag privacy en zelfstandigheid, maar ook veel 'samen'. Bijna ieder mens heeft dat nodig''.
Anna vervolgt: Je moet heel veel tijd investeren in de voorbereiding met veel vergaderingen, maar vergeet ook niet om samen plezier te maken! Reken gerust op twee tot vier jaar aanlooptijd. De kerngroep moet in het begin niet te groot zijn. Begin klein, later kun je gaan uitbreiden. Elementair zijn de letters A R S: Attraction (hoe trek je mensen aan?), Recrution (op wat voor manieren treedt je naar buiten, hoe is je PR?) en Selection (de juiste mensen kiezen). Ook voor al langer bestaande groepen blijft ARS essentieel, zoals in vragen als 'waarom woon je (nog) hier?' en: 'als je opnieuw zou beginnen, hoe zou je het dan doen? Durf selectief te zijn bij het kiezen van nieuwe bewoners; blijf dicht bij je oorspronkelijke uitgangspunten; wacht niet af wie zich aandient, maar blijf zelf actief zoeken met een bredere focus: het gaat om meer dan alleen wonen!
TIP: services die Omslag in dit opzicht biedt: plaats een (gratis) oproep op de advertentiepagina van de website; meld leegstand tijdig via de nieuwsbrief Anders Wonen Anders Leven, en plaats aankondigingen van informatiebijeenkomsten, rondleidingen etc. in de Aktie Agenda.
Nederland telt ruim 100 Centraal Wonen-projecten, verspreid over het hele land: klein en groot en elk met een heel eigen karakter qua gemeenschappelijkheid en 'samen doen'. Centraal Wonen anno 2016 laat veel verloop zien, en vergrijzing. Maar er komen ook jongeren met nieuwe ideeën. En de laatste tijd komen er nieuwe motivaties bij, zoals meer spiritueel/meditatief, ecologie, voedselbossen, bewuste voeding en etenstijden".
In België is Samenhuizen vzw actief met informatie en voorlichting, ondersteuning en begeleiding van nieuwe en bestaande groepen, educatie en politieke lobby rond samenhuizen/cohousing.
ValkuilenOok vanuit de zaal kwamen vragen over de valkuilen die je zou kunnen vermijden. Anna: ,,Veel voorkomend is een ondemocratische besluitvorming. Veel groepen werken uiteindelijk met besluitvorming op basis van consensus; stel werkgroepen in voor specifieke onderwerpen zodat niet iedereen over alles hoeft mee te denken en praten. Wees transparant!
Ook veel voorkomend zijn confrontaties tussen charismatische personen versus mensen die liever in hun eigen comfortzone willen blijven, en spanningen rond onderlinge 'hulp- en zorgverlening' (hoe ver wil en kan ieder daarin gaan?). Vrijwel elk project kent van tijd tot tijd interne spanningen, elk project ontwikkelt zich op een eigen manier. Je hebt altijd te maken met een groep die bestaat uit individuele mensen, met elk een eigen motivatie en inzicht, aanpak, karakter en mate van (mede)verantwoordelijkheid.
Enkele tips van Anna: neem tijd om goed naar andere mensen te luisteren - iedereen wil graag gehoord worden! Het is altijd goed om bij conflicten, meningsverschillen of vastlopende processen een externe deskundige in te schakelen: hij/zij heeft als enig belang: processen weer vlot te trekken en mensen weer op een goede manier met elkaar in gesprek te brengen. En ook: zorg voor verscheidenheid in generaties. Tips van anderen: ga vooral eens op bezoek bij bestaande projecten en vraag door over de ervaringen en valkuilen. Sommige CW- projecten houden vaste rondleidingen, andere organiseren meewerk- en/of informatiedagen.
De landelijke vereniging geeft een kwartaaltijdschrift uit: GeWoon Anders, waarin ook regelmatig knelpunten en dilemma's vanuit de praktijk van Centraal Wonen worden besproken.
Nieuwe initiatieven in Bronckhorst en Breda
Wieteke de Vries stelt zich voor. Samen met haar man Hans en hun drie kinderen
woont ze al een flinke poos in de vrijstaat ADM in Amsterdam. Ook hebben
ze een klein jaar gewoond in het opstartende Ecodorp Bergen, maar daar
zijn ze vertrokken omdat de groep maar bleef hangen in groepsprocessen
en besluitvormingsexperimenten. ,,Het schoot totaal niet op''. Onlangs is Wieteke, die ook zweethutrituelen organiseert, beheerder geworden van Natuurcamping Wientjesvoort-zuid in Vorden (gem. Bronckhorst). Ze reageerde op een oproep voor het beheer van een natuurcamping en een oud boerderijtje. Haar contract loopt t/m december. Samen met de Stichting Land of Seattle willen ze op die locatie het komende jaar verschikllende activiteiten organiseren, om al doende de mogelijkheden van de plek verder te verkennen. De locatie ligt in de ecologische hoofdstructuur en is zowel qua natuur als cultuurhistorie belangrijk.
En een van de initiatiefnemers van de 'groep van acht' uit Breda vertelde over de dromen en aanpak van deze groep om te komen tot een collectief project. Er is nog geen naam, noch een website, maar wie belangstelling heeft kan per e-mail contact opnemen: fourelle ( at ) online.nl
Er
waren nog meer mensen met interessante verhalen die ze graag wilden
delen, maar, de tijd tikte en we moesten stoppen. Toch kon Marta
het niet laten om nog even een actuele ontwikkeling te noemen: de
oprichting (in april 2016) van VrijCoop:
samenwerkingsverband van
wooninitiatieven waarbij zelforganisatie en een solidaire economie
voorop staan. VrijCoop is niet geïnteresseerd in koopwoningen, maar in
collectief eigendom en betaalbaar huren. VrijCoop wordt de Nederlandse
variant van het in Duitsland zeer succesvolle Mietsäuser Syndikat.Ook een mooi en inspirerend project: Strowijk IEWAN in Lent (bij Nijmegen): gerealiseerd en deels zelf gebouwd door de bewoners zelf, met heel veel hulp. De wijk werd gerealiseerd in samenwerking een woningbouyvereniging en de huren vallen binnen de sociale sector. Er is ook een gemeenschapshuis. Door de wijk worden regelmatig rondleidingen gegeven. Meer over centraal- en gemeenschappelijk wonen: www.omslag.nl
Marta sloot de Aanloopdag om kwart over vijf af met veel dank aan de inleiders en alle andere aanwezigen. ,,Het was een boeiende en waardevolle dag - doe er het goede mee''.
Onderaan dit verslag staan links naar interessante initiatieven, projecten en andere nuttige wetenswaardigheden, waarbij de deelnemers aan de dag betrokken zijn. Op de website van Omslag, in het tijdschrift ZOZ en op de website en in de maandelijkse nieuwsbrief Anders Wonen Anders Leven staan regelmatig oproepen en ervaringen van mensen die 'anders' (willen) leven en/of medestanders zoeken.
Samen koken, samen eten
Na afloop bleven zo'n vijftien mensen mee-eten. En bij Omslag betekent dat: eerst samen de keuken in om een lekkere biologische maaltijd te bereiden. Het diner was smakelijk en gezellig. Na de afwas en een afsluitend rondje koffie en thee keerde rond 21:00 uur de rust weer in de Omslag-werkplaats. Het was een mooie, inspirerende en zeer informatieve dag.
Interessante links in relatie tot deze Aanloopdag:
Eindhoven, 25 mei 2016
Marta Resink (Omslag)
