Verslag Aanloopdag 'anders' wonen in Nederland, op 30 oktober 2010

Vijftig enthousiaste mensen, fragmenten uit een inspirerende film en drie gloedvolle sprekers gaven invulling aan een in alle opzichten volle dag. Dat moest wel bijzonder worden. En dat werd het ook. Hierbij het uitgebreide verslag van de Aanloopdag over 'anders' wonen in Nederland die Omslag organiseerde op zaterdag 30 oktober 2010 in Eindhoven.

Eindhoven, 1 november 2010
Door Marta Resink (Omslag)

Aanleiding voor het organiseren van deze dag was het uitkomen van de film 'A New We' - over ecodorpen en ecologische leefgemeenschappen in Europa. Omdat er in Nederland (nog) geen ecodorpen van enige omvang zijn - maar omdat er wel allerlei andere verwante projecten en initiatieven zijn, ging het middagprogramma over de vraag: wat gebeurt er zoal in Nederland?

Op de voorafgaande vrijdagavond vertoonden we - in het kader van de maandelijkse filmavond bij Omslag - de hele film 'A New We'. Ook verschillende deelnemers aan de Aanloopdag bekeken deze twee uur durende film, met impressies van tien heel verschillende projecten. De film geeft ook een goed beeld van de diversiteit in vormen, grootte en accenten in ecologisch georiënteerde gemeenschappen.

Aanloopdag op 30 oktober
De Aanloopdag op zaterdag begon voor ruim dertig mensen al om 12:00 uur met een biologische lunch; aan tafel werd er al druk onderling kennisgemaakt. Geleidelijk aan druppelden ook de anderen binnen.

Voor degenen die voor de eerste keer bij Omslag waren, verzorgde Dick Verheul tweemaal een korte rondleiding, waarin hij vertelde over de werkzaamheden van Omslag en over de andere (zeven) organisaties in het grote pand waarin ook Omslag is gehuisvest.

Rond 13:30 uur waren de meeste mensen gearriveerd. Het werd propvol in de ruimten van Omslag. Daarom besloten we om alvast naar een lokaal elders in het pand te gaan om een extra fragment uit de film A New We te draaien. Dat werd een impressie van ecodorp Damanhur in Portugal.

Tegen tweeën was iedereen aanwezig en waren alle vijftig stoelen bezet. Na een welkom door Omslag-medewerkster Marta Resink, maakten we een kort kennismakingsrondje langs de aanwezigen; die kwamen vanuit het hele land. Er waren verschillende groepjes die betrokken zijn bij projecten of nieuwe initiatieven, zoals De Groene Vorm (Breda), een nieuw meergeneratie-woonproject nabij Nijmegen; de nieuwe woon-werkwijk Elkrijk (Eindhoven); een Initiatiefgroep voor een 'Strowijk' in Nijmegen met gemeenschappelijke voorzieningen, toekomstige bewoners van Ecodorp Brabant, bewoners van woon-werkgemeenschappen van Emmaus in Den Haag en Utrecht, van Centraal Wonen-projecten en andere gemeenschappelijk wonenprojecten. Ook: bewoners van Stoutenburg en De Hobbitstee. Flink wat aanwezigen bleken zich te oriënteren op vormen van gemeenschappelijk wonen; sommigen waren gewoon nieuwsgierig.

We startten met het bekijken van de film A New We, waaruit twee projecten waren gekozen, waarvan je je goed zou kunnen voorstellen dat die ook in Nederland realiseerbaar zijn: de kinderrijke leefgemeenschap Schloss Tonndorf en Oekodorf Sieben Linden, beiden in Duitsland.

Aansluitend volg

de een rondje, waarin iedereen kon vertellen welke aspecten van gemeenschappelijk wonen in de getoonde documentaires het meest aanspraken. Genoemd werden ondermeer: niet ieder voor zich, maar spullen delen, bijvoorbeeld gereedschappen; bij collectieve eigendom/financiering kunnen ook mensen met niet zoveel geld toch meedoen; een Coöperatieve Vennootschap is een heel gelijkwaardige organisatievorm; tip: het boekje 'De kleine coöperatie'; verantwoord omgaan met voeding (biologisch, zelf telen, directe band); ook kunnen werken op de plek waar je woont; het gaat niet om consumeren en carrière maken; spullen rouleren binnen de groep en worden helemaal 'op' gebruikt; het grote dorp onderverdelen in verschillende sub-groepen, elk met een eigen identiteit; grote diversiteit in mensen; mix van generaties; gezamenlijke besluitvorming (consensus, sociocratie), het vrije buitenleven; ook ideaal voor kinderen; zoeken naar andere vormen van onderwijs/eigen onderwijs organiseren; samenleven met meer mensen geeft ook voortdurend reflexies met jezelf, je kunt jezelf en de anderen niet 'ontlopen'.

Hiermee was het bruggetje gelegd naar de ontwikkelingen in Nederland.

Franciscaans Milieuproject Stoutenburg

Marco Ganzeman woont al vele jaren op Stoutenburg (nabij Amersfoort), een leefgemeenschap op Franciscaanse grondslag, gestart in 1991. Stoutenburg rust op drie pijlers: gemeenschapsleven, spiritualiteit en natuurverbondenheid. De vaste bewoners ('communiteit') bewonen en beheren een voormalig kasteel + een stukje landgoed. De locatie wordt gehuurd van Stichting het Utrechts Landschap, wat zowel voor- als nadelen heeft: weinig eigen zeggenschap over terrein en gebouw, maar ook minder verantwoordelijkheid. Marco: ,,Het is lastig om Stoutenburg in woorden te beschrijven, dus: kom eens langs om de plek zelf te ervaren!'' Dat langsgaan kan bij na elke maand tijdens een informatiemiddag met rondleiding. De leefgemeenschap wordt op dit moment gevormd door een kerngroep van vier personen (2 mannen en 2 vrouwen) en een vluchtelingenechtpaar dat ook al vele jaren op Stoutenburg woont. Het kasteel biedt voldoende ruimte voor zo'n tien volwassenen en zes kinderen. In het verleden had de gemeenschap die omvang en het is nog steeds de wens om de vaste bewonersgroep weer naar dat aantal uit te breiden. De Stoutenburgers runnen in hunn kasteel ook een conferentieoord en onderhouden een grote moestuin en een kruidentuin. Ze bieden een eigen activiteitenprogramma en groepen kunnen het conferentieoord huren. De bewoners zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het algehele reilen en zeilen, inclusief de zorg voor gasten in het conferentieoord.

Gemeenschapsleven
Marco: ,,Gemeenschapsleven betekent vooral: delen! Gedeelde smart is halve smart, maar ook: gedeelde vreugde is dubbele vreugde. Op Stoutenburg wordt veel gedeeld: gebouw en terrein, het huis, het dagelijks werk, de maaltijden, koffie- en theepauzes, vergaderingen, de meditaties (2 x per dag) en ook het geld. Alle inkomsten van het project komen in een gezamenlijke pot, waaruit de bewoners een vrij te besteden zakgeld van 170 euro per maand ontvangen + 550 euro vakantiegeld per jaar.

Spiritualiteit

De spiritualiteit van Stoutenburg omschrijft Marco als 'een bepaalde gevoeligheid voor al die dingen die niet direct zichtbaar zijn ('de geest')'. Stoutenburg noemt zichzelf ook wel een 'modern klooster'; er is een vast dagritme; elk ochtend en avond is er een gezamenlijke meditatie ('om aandacht te hebben voor wat er nu is'), acht keer per dag luidt de bel als uitnodiging om even stil te staan bij hetgeen je doet of ten teken dat het tijd is voor een pauze of een maaltijd. Eens per maand is er een gezamenlijke 'viering van het leven'.

Natuurverbondenheid
De communiteit stelt Franciscus als voorbeeld: 'alles is met alles verbonden'. De biologische moestuin voorziet voor 95% in de eigen behoeften; thee komt uit de kruidentuin. De manier van tuinieren is biologisch en intuïtief. Er wordt vegetarisch gegeten. Daarnaast is er veel zorg voor onderhoud van het landschap.

Algemeen
Stoutenburg organiseert ongeveer eens per maand een info-middag met rondleiding voor belangstellenden (de eerstvolgende keer op zondag 28 november). Er zijn regelmatig (kruiden)tuinweken, waarin actief kan worden meegewerkt en nader kennisgemaakt met Stoutenburg. Ook zijn er workshops en retraiteweken, en af en toe is er een meeleefweek om nader kennis te maken met het leven, wonen en werken op Stoutenburg. Het eerstvolgende meeleefweekend is van 25 t/m 28 november. Twee keer per jaar verschijnt de (papieren) nieuwsbrief 'De Koetsier van Stoutenburg'.

Ruimte voor nieuwe bewoners
S

toutenburg staat open voor nieuwe bewoners. Voor woonbelangstellenden is er een op de persoonlijke situatie toegesneden procedure, die meestal begint met deelname aan verschillende activiteiten, gevolgd door een proefwoonmaand. Nieuwe bewoners moeten zich herkennen in de pijlers en de manier van samenleven op Stoutenburg en daaraan op hun eigen manier een bijdrage willen geven. Het allerbelangrijkste is dat het goed klikt met de huidige bewoners, en daar kom je pas achter als je de stap daadwerkelijk aangaat. Marco: ,,Dus kom eens langs om nader kennis te maken!''. Meer over de communiteit >>>

Marco had ook nog een waardevolle tip voor wonen in groepsverband: ,,Vraag hulp van anderen bij het begeleiden van de interne groepsprocessen!'' De Stoutenburgers hebben zelf erg veel baat gehad bij de training 'ruzie maken', verzorgd door Abel Herzberger en Magda van der Ende van De Expeditie in Amersfoort.

De website van Stoutenburg geeft veel extra informatie, ook over meewerk- en meeleefmogelijkheden.

-----------------

Tijd voor een korte pauze. In de Omslag-ruimten stonden verse koffie, thee en sap klaar. Sommigen maakten gebruik van de gelegenheid om wat in de Omslag-bibiotheek rond te kijken, en in het Servicepunt Anders Wonen Anders Leven. Daar was ook een tafel ingericht met publicaties over ecodorpen en gemeenschappelijk wonen. En er waren folders van Stoutenburg en De Hobbitstee beschikbaar, evenals van vele andere projecten. Er waren kaarsen van De Hobbitstee te koop, evenals het nieuwe boekje 'Aarde, mijn aarde', van Stoutenburg.

Ecodorp Brabant

Na de pauze was het woord aan Ad Vlems, initiatiefnemer van Ecodorp Brabant. Hij stelde dit project nader voor aan de hand van een powerpointpresentatie: ,,Zo'n drie jaar geleden namen mijn vrouw Monique en ik het initiatief om onze droom te gaan verwezenlijken: duurzaam leven in verbinding met anderen en met de wereld om ons heen. We wilden dat samen met veel anderen realiseren in de vorm van een - door de toekomstige bewoners zelf te realiseren - dorp, bij voorkeur in Brabant: een ecodorp met een paar honderd inwoners, op basis van gemeenschappelijkheid, ecologie en spiritualiteit. Inspiratie daartoe vormen de vele ecodorpen die overal in de wereld al zijn gerealiseerd en nog steeds ontstaan''. Ad begon met het bouwen van een website, waar hij allerlei voorbeelden verzamelde, als inspiratie voor een ecodorp in Brabant. Die website breidt zich nog steeds verder uit.

Zijn presentatie tijdens de Aanloopdag, begon hij met een kort filmpje: The Wombat. Ad: ,,Wat Nederland nodig heeft zijn helden: mensen met nieuwe ideeën die niet schuwen om daarmee concreet aan de slag te gaan - om te laten zien dat het ook anders kan''. Op individueel niveau gaat het vooral om verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven, en het vervullen van je levensmissie. Maar een nieuw te realiseren dorp zal zich ook kenmerken door leven in verbinding met de andere bewoners, met de aarde (permacultuur, 'vergeten groenten' en duurzaam/low impact bowen) en in verbinding met het universum. Ook: meegaan met de stroom, focussen op mogelijkheden, inspiratie en humor.

Virtuele dorpsgemeenschap
In korte tijd meldden zich via de website honderden belangstellenden, en er groeide een vereniging die regelmatig bijeenkomsten organiseert om ideeën en mogelijkheden verder uit te zoeken. Rond specifieke thema's zijn er aparte werkgroepen; zij koppelen hun bevindingen en adviezen terug naar de hele groep. Momenteel telt de vereniging zo'n 200 leden, individuen en gezinnen, die met elkaar een ecodorp zouden willen gaan bouwen. Een gemeente die een dergelijke experiment aan wil gaan, is nog niet gevonden. Vlems: ,,We zijn zelf niet actief op zoek naar zo'n gemeente; we gaan ervan uit dat zich vroeg of laat een gemeente meldt die ons zoekt'. Er meldde zich weliswaar nog geen gemeente, maar De Kleine Aarde in Boxtel bood de vereniging de kans om experimenteel te gaan bouwen op een onbenut stuk van hun terrein. Voor de leden van Ecodorp Brabant was dit een unieke kans om samen concreet aan de slag te gaan. In de zomer van 2010 werd gestart met de bouw van een paviljoen, waarin tal van natuurlijke materialen worden gebruikt; zo'n 120 leden van de verenging bouwden actief mee, vooral tijdens de zomervakantie. Vanaf het voorjaar van 2011 wordt er weer verder gebouwd. Het bouwproject trok veel mediabelangstelling; veel bedrijven stelden gratis materialen beschikbaar en VROM stelde een forse subsidie beschikbaar. Het gebouw op De Kleine Aarde zal niet worden bewoond; het krijgt een voorlichtingsfunctie. Meer over dit bouwproject >>>

Sociaal experiment
Vlems: ,,Het bouwproject gaat veel verder dan alleen bouwen; het is vooral ook een sociaal experiment om te oefenen in samenwerking en gemeenschapsvorming en om jezelf en elkaar beter te leren kennen. Hoe organiseer je samen eten, koken, bouwen? Hoe vind je samenwerkingspartners en hoe krijgt zo'n samenwerking concreet vorm. Ook fungeert het experiment op de Kleine Aarde als een proefproject voor LETS (= Local Exchange & Trading System). Bij de ontwikkeling van het project werd 'Dragon Dreaming' (ontwikkeld door John Croft) gebruikt: een methode om met veel mensen ideeën te genereren''.

Algemeen
De Verenging heeft een zeer uitgebreide website; daar zijn ook de vorderingen van de bouw op De Kleine Aarde te volgen. Zeer frequent worden elektronische 'nieuwsflitsen' uitgebracht (alleen voor leden), en af en toe zijn er 'dorpsbijeenkomsten' om de ontwikkelingen met alle leden door te praten en om samen verder te bouwen aan een structuur. Nieuwe belangstellenden/leden kunnen zich aanmelden via de website.

Leefgemeenschap De Hobbitstee

Tenslotte was het woord aan Maroen de Haan, sinds acht jaar bewoner van leefgemeenschap De Hobbitstee in Wapserveen (Dr, tussen Havelte, Meppel en Steenwijk). Aan de hand van geprojecteerde foto's nam hij ons mee naar De Hobbitstee, die al sinds 1969 bestaat en daarmee de langst bestaande 'alternatieve' leefgemeenschap in Nederland is. Gemeenschappelijk doel: '(leren) leven in harmonie met andere mensen en met de natuur'. Het terrein is zo'n 3,5 ha groot en grenst aan een uitgestrekt natuurgebied. De vaste bewonersgroep bestaat momenteel uit zes volwassenen en drie kinderen. Er zijn drie (groeps)woningen, verspreid over het terrein. De bewoners voeren, alleen of in gezinsverband, een zelfstandig huishouden. Er is een grote biologische moestuin (800 m2, teelt voor eigen gebruik), een groepsaccommodatie ('de herberg'), verschillende andere gebouwen en heel veel groen. Terrein en gebouwen zijn eigendom van stichting De Nieuwe Wereld (mocht De Hobbitstee ooit stoppen, dan gaat de opbrengst van de eigendom naar Amnesty International, en dus niet naar individuele bewoners van dat moment...). Alle bewoners betalen huur voor hun woonruimte(n) met daar bovenop een bijdrage in energiekosten en andere algemene kosten, plus een bewonersbijdrage voor gemeenschappelijke voorzieningen, etc. Elk van de bewoners verricht een deel van de noodzakelijke, algemene taken (onderhoud van terrein en gebouwen, meewerken in de tuin, gastenontvangst, herberg, boekhouding, activiteitenprogramma, etc).

41 jaar ervaring
De Hobbitstee heeft een rijke ervaring in het zoeken naar vormen van gemeenschappelijk wonen, werken en leven. Er zijn geen leiders en er is geen 'ideologie'. De Hobbits vinden elkaar in de gezamenlijke uitgangspunten (mens- en milieuvriendelijk samenleven) en in het gezamenlijk beheer van terrein en gebouwen. Besluitvorming vindt plaats tijdens een wekelijkse vergadering, op basis van concensus. Maroen: ,,Dat betekent soms dat het lang duurt voor er een besluit kan worden genomen, maar zo'n besluit wordt dan wel door iedereen gedragen, en is dus heel stevig. Vaak spelen er bij besluitvormingsprocessen ook heel andere (soms persoonlijke) factoren een rol; het is goed om daar aandacht voor te hebben. Naast de wekelijkse vergadering, is er om de twee weken een 'sociale avond' waar aandacht is voor ieders persoonlijk welbevinden''. Dit versterkt ook de onderlinge persoonlijke verhoudingen''.
In het verleden was er meer gezamenlijkheid bedrijvigheid op het terrein (productietuin, actieve kaarsenmakerij) dan tegenwoordig. Ook is er door de jaren heen veel ervaring opgedaan met het zelf (ver)bouwen van huizen, met toepassing van duurzame materialen en hergebruik.

Gemeenschapsleven
Tot pakweg 1985

werd er op de De Hobbitstee heel veel 'met de hele groep' gedaan: van de dagelijkse maaltijden en meditaties, tot het uitvoeren van de (bedrijfsmatige) werkzaamheden en vergaderen over van alles en nog wat. En er was een gezamenlijke kas. Dit bleek voor steeds meer bewoners knellend te werken, waardoor ze vertrokken. Sinds flink wat jaren is er veel meer individuele vrijheid en verantwoordelijkheid; de meeste Hobbits werken buitenshuis; ieder voert een zelfstandig huishouden en eens per week wordt er samen gegeten. Maroen: ,,Toch hebben deze veranderingen het gevoel van gemeenschappelijkheid juist versterkt! Er is nu veel meer ruimte om te zoeken naar vormen die bij je passen, en dat kan af en toe veranderen''. Wel moeten iedereen een deel van de algemene taken op zich nemen, en ook de deelname aan de vergaderingen en sociale avonden is 'verplicht'. Recente redenen van vertrek zijn vooral: (nieuwe) relaties, de geboorte van een kind of verandering van baan..

A

ctiviteiten en bedrijvigheid
De Hobbitstee heeft een eigen activiteitenaanbod, met open meewerkdagen en -weekends, filmavonden en af en toe informatiedagen. Het eerstvolgende meewerkweekend is op 6/7 november. Viermaal per jaar is er een gezamenlijke seizoensviering (ook met gasten), en op afspraak zijn groepsrondleidingen mogelijk. Daarnaast worden herberg en 'Sjamanenveld' regelmatig verhuurd aan groepen. Elke woensdag is meewerkdag met vrijwilligers uit de buurt. Er zijn nog twee Hobbit-bedrijven: de herherg (verhuur aan groepen + overnachting) en de ambachtelijke kaarsenmakerij Alladin. Daarnaast is er een natuurkampeerstrook (maximaal vijf tenten), een tipi en een terrein met zweethutten (voor externe groepen). Verscholen in het bos staat een klein meditatiehuisje. Verschillende bewoners hebben op of buiten De Hobbitstee een eigen bedrijfje.

Toekomstplannen
De Hobbitstee streeft naar uitbreiding van de bewonersgroep tot vijftien volwassenen en meer kinderen. Daarvoor is nu nog niet genoeg ruimte. Er zijn plannen voor nieuwbouw van een multifunctionele groepsaccommodatie met slaapgelegenheid voor 25 personen; en er komen twee nieuwe woningen, onderverdeeld in zelfstandige units voor een of meer personen. Er zal (gedeeltelijk zelf) worden gebouwd met natuurlijke materialen. Ook is het al lange tijd een wens dat er meer werkgelegenheid komt op de Hobbitstee.

Ruimte voor nieuwe bewoners
I.v.m. het vertrek van twee bewoners, komen er binnenkort twee woonruimten beschikbaar. Voor nieuwe bewoners geldt een trapsgewijze aannameprocedure. Reageren kan tot 15 november. Lees hier de oproep voor nieuwe bewowers >>>

Algemeen: De Hobbitstee geeft maandelijks een elektronische nieuwsbrief uit. Website van De Hobbitstee

Een rondje ter afsluiting

Na de presentaties door Marco, Ad en Maroen en aanvullende vragenrondjes, was het tijd voor de plenaire afsluiting, met aan iedereen de vraag om in een paar woorden de persoonlijke indrukken van deze Aanloopdag weer te geven. Dit werd zoal genoemd: natuur - heel boeiend - herkenning - in de stroom - veel - wonen is een werkwoord! (2x) - inspirerend (vaak) - de 'kern' - de individu heeft kansen - rijping - leerzaam - gewoon okee - hartverwarmend - hoop, hoop - leuk - open staan - gaan beleven - verbindend (div.) - fantastisch - te kort, maar toch - natuur en heelheid - bruisend - idee: quiz! - doet ertoe - uitdagend - realistische mogelijkheid, mogelijke realiteit - zinvol - leuk om te zien - samenlevingsvormen - stof tot nadenken - nader onderzoeken - dichterbij - meedoen - liefdevol - de verschillen inspireren - volop kansen.

Na afloop van deze - ook voor de Omslag-medewerkers zeer geslaagde dag, bleven zestien mensen nog een hapje mee-eten. Acht mensen bereidden een zeer smakelijke biologisch-vegetarische maaltijd, met muzikale begeleiding van Tamara op haar trekzak. Anderen brachten het lokaal weer wat op orde, terwijl weer anderen de werkruimt

e van Omslag her-inrichtten tot een sfeervolle eetplek. Na de afwas en een laatste rondje koffie en thee, was het voor iedereen tijd om naar huis te gaan. Het was een mooie dag die - het kan bijna niet anders - tot mooie initiatieven, nieuwe impulsen en hartelijke weerziens zal gaan leiden.

PS: omdat deze Aanloopdag over-ingetekend was, organiseerde Omslag op zaterdag 13 november opnieuw een Aanloopdag rond 'anders' wonen in Nederland. Toen met drie andere projecten die zich nader presenteerden. Lees het verslag van die dag >>>

Op vrijdagavond 12 november werd bij Omslag nogmaals de film 'A New We' vertoond. Meer >>>
Deze film draaide op zaterdagavond 6 november ook op De Hobbitstee, als onderdeel van een meewerkweekend. Meer daarover >>>

De film 'A New We' is - zolang de voorrraad strekt - bij Omslag te bestellen. Zie hier >>

Ook de Aanloopdag bij Omslag op zaterdag 27 november staat in het teken van 'anders' wonen. Dan staan de woon-werkgemeenschappen van Emmaus in Nederland centraal. Meer over die dag >>>

Meer over:
leefgemeenschappen in Nederland >>>
ecowijken en -dorpen >>>
woon-werkprojecten >>>
Centraal- en gemeenschappelijk wonen >>>